De ontwikkeling van onze stadspoorten
Een poort in een vestingmuur is per definitie eigenlijk een probleem. Met de vestingmuur probeert de verdediger immers de stad af te sluiten en verdedigbaar te maken tegen een eventuele vijand. Dan wil je liever geen gat in de muur hebben. Maar er moeten nu eenmaal mensen en goederen de stad in en uit en als gevolg daarvan is de stadspoort een ´noodzakelijk kwaad´. Door voorzieningen rondom het gat in de muur aan te brengen, kan een verdediger de schade beperkt houd.
Tongersepoort (maquette aan de linkerzijde)
De Tongersepoort ziet er heel anders uit dan de Helpoort, maar in zijn oorsprong is het een zelfde soort poort geweest. Ze heeft echter in tegenstelling tot de Helpoort dienst gedaan tot aan de opheffing van de vesting in 1867. De Helpoort daarentegen was al aan het einde van de vijftiende eeuw geen onderdeel meer van een verdedigbare muur omdat er buiten de poort nieuwe muren waren gebouwd. 
De Tongersepoort heeft dus de stormachtige ontwikkeling van het vuurgeschut in de vijftiende en zestiende eeuw volop meegemaakt en is daarom aangepast aan de nieuwe eisen die aan vestingwerken werden gesteld. Ze moesten immers bestand zijn tegen kanonvuur en ruimte bieden aan verdedigend geschut.
In het kader van die aanpassingen verloor de Tongersepoort zijn volledige bovenbouw. De twee torens werden afgebroken tot op het niveau van de aansluitende stadsmuur. Ze werden bovendien verstevigd en gevuld met aarde waardoor er bovenop platform ontstond voor het opstellen van verdedigend geschut. Ook de ruimtes boven de poortdoorgang, werden afgebroken. Als laatste restje van die ruimtes bleef nog enige tijd een ´orgelhuisje´ aanwezig, een overdekte ruimte van waaruit het valhek werd bediend. Vanaf het midden van de zestiende eeuw werden er buitenwerken voor de stadspoorten aangelegd. De poorten kwamen zo bij een aanval op de vesting niet meer in het eerste aanvalsfront te liggen en verloren geleidelijk aan hun weerbare functie.
Op deze maquette ziet u vóór de Tongersepoort één buitenwerk in de vorm van een ravelijn, maar u kunt dezelfde poort met alle ervoor gelegen buitenwerken een verdieping hoger nog eens zien links onderaan op de maquette die aan de wand is bevestigd.
Jos Notermans
2 oktober 2021